Recensies:

Frederike Harmsen van Beek (1927-2009) was beeldend kunstenaar, dichter en schrijver. Zij heeft een klein maar invloedrijk oeuvre achter haar naam staan. Meer bekendheid heeft zij gekregen door haar verblijf op het buiten Jagtlust dat uitgroeide tot een ontmoetingsplek voor talloze kunstenaars, onder wie Remco Campert, Ed van der Elsken, Frank Lodeizen, Cees Nooteboom, Gerard Reve en Theo Sontrop.

Maaike Meijer biedt met haar beschrijving een integere en samenhangende kijk op de beslissingen die Harmsen van Beek (niet) nam in de loop van haar leven. De biografie is een van begin tot eind boeiend leesavontuur.

Wim van Til

Recensies:

https://www.tzum.info/2018/11/recensie-rodaan-al-galidi-neem-de-titel-serieus/

https://www.poezieclub.nl/awater/recensies/35-neem-de-titel-serieus.html

Recensies:

Frouke Arns is tekstschrijver, literair vertaler en dichter. Haar gedichten werden gepubliceerd in diverse Nederlandse en Vlaamse tijdschriften, kranten en verzamelbundels. In 2013 verscheen haar debuutbundel Mensen die je misschien kent, waarvan twee gedichten zijn opgenomen in De 100 beste gedichten (voor de VSB-poëzieprijs 2014) en één in De Dikke Pfeijffer. In 2015 en 2016 was Frouke Arns stadsdichter van Nijmegen. De gedichten die zij in die hoedanigheid schreef, zijn gebundeld in Eigen terrein (oktober 2017). Haar derde bundel, De camembertmethode,  is onlangs uitgegeven bij De Arbeiderspers (2018).

https://www.tzum.info/2019/09/recensie-frouke-arns-de-camembertmethode/

Recensies:

https://meandermagazine.nl/2019/02/jan-baeke-houvastvergankelijkheidsleer/

Recensies:

“we ontvellen ons gemeenschapsgoed”

Door Wim van Til

In hun essaybundel/bloemlezing Dichters van het nieuwe millennium drijven Jeroen Dera, Sarah Posman en Kila van der Starre 24 dichters bijeen in de kraal van de 21ste eeuw. Dichters die net zoveel van elkaar verschillen als u en ik, maar die gemeen hebben na het jaar 2000 te zijn gedebuteerd.

De stal die zij bouwden is gelukkig flexibel, regelmatig voegt een uitgever daaraan nieuwe debutanten toe. Een van de dichters die het etiket “nieuw millennium” ten volle mag dragen is Dean Bowen, die met zijn bundel Bokman een daverende entree maakt in de Nederlandstalige poëzie.

Dean Bowen (1984) is dichter en performer, lees ik op de achterflap, en wat verder: “In 2015 won hij de Van Dalen SPOKEN Award in de categorie poëzie.” Meestal voedt zo’n tekst mijn vooroordeel dat het gesproken woord op schrift zijn kracht verliest, maar in dit geval is daarvan absoluut geen sprake. De bundel Bokman is een adembenemende taalexercitie van begin tot eind. De voorlaatste spetterende leeservaring die ik mij kan herinneren is Het boek IK van Bert Schierbeek, dat ik begin jaren ’70 las.

Eigenlijk begint het al met de titel, Bokman. Internet vertelt mij alleen dat het een “eretitel [is] voor niet-leden die zich op bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor het borrelgenootschap” en vervolgens geeft het de familienaam Bokma. Een bok is een mannetjesgeit, dus Bok-man lijkt dubbelop. Op blz. 48 schrijft Bowen: “Ik ben bokman. Vervuild.” In de reeks 'Terra Belle i/genesis' die grotendeels bestaat uit aforistisch aandoende uitspraken staat deze hiertussen:

Ik ben opgetekend in het grootboek; rood is schuld, zwart dit lichaam.

Ik ben bokman. Vervuild.

Ik ben halverwege kwijtgeraakt of achtergelaten in de storm, wilhelmus.

Dat schept enig licht: vervuiling van lichaam en schuld, en strijdend tegen de omstandigheden. Ervoor en erna leest deze bundel als de ontstaansgeschiedenis van een getourmenteerd individu dat heftig op zoek is naar een identiteit, een eigen extensie. Daarvan getuigt ook de naam op het omslag: '.deanbowen'; uiteindelijk zal dat de (een) veilige haven moeten worden, een dok om zich thuis te voelen. Tot die tijd is de bundel een groot, woest spervuur van beelden, woorden en verwijzingen naar geschiedenissen. Zowel de oudheid als de slavernij worden in verschillende talen aangehaald om de identiteit van deze bokman gestalte te geven. Er zijn veel ogenschijnlijke toevluchtsoorden (.canon, .koti, .roest) die steeds een schijnveiligheid bieden: “alle dingen zijn afdrukken” (blz. 12), “Zo is overleven nog altijd een relatie tot ketens”(blz. 18), “ik ben van hier!” (blz. 20).

De dichter is zich bewust van de vele invloeden, factoren die zijn bundel tot een smeltkroes van culturen, lichamen, geesten en talen maken. Zelfs de taal die hij spreekt, schrijft, biedt hem (nog) niet de handvatten om in evenwicht te raken. Als dat evenwicht er al is of een haalbaar uitzicht is. Dean Bowen worstelt zich door chaos, verwoestingen en labyrinten naar een verloren wereld.

Zelden heb ik een bombardement van woorden, beelden zo aangenaam gevonden als in deze bundel. Lezen, deze .bokman!

Recensies:

https://mappalibri.be/?navigatieid=61&recensieid=7605

Recensies:

https://meandermagazine.nl/2018/11/bertje-van-delden-onbestendig/

Recensies:

https://mappalibri.be/?navigatieid=61&recensieid=7855

Recensies:

In elk zwijgen ligt spreken verborgen 1)

Door Wim van Til

Wat moet je als je als dichter geboren wordt, maar rond je dertigste levensjaar geconfronteerd wordt met een andere liefde die je bijna 40 jaar van de gedichtenstraat houdt? Je geeft daar volhartig aan toe. Richard Foqué wordt na dichter architect en hoogleraar architectuur- en ontwerpwetenschappen. Zijn werk bestaat uit meer dan 200 gebouwen in de domeinen van de gezondheidszorg, openbare gebouwen, kantoren en sociale huisvesting. Winnaar ook van een groot aantal architectuurwedstrijden en -prijzen. Hij is auteur van tientallen wetenschappelijke artikelen over ontwerpen en architectuur. Zijn meest recente boek “Building Knowledge in Architecture” verscheen in 2010 bij The University Press Antwerp.

Na zijn emeritaat neemt de pen het weer over van het potlood op de tekentafel en publiceert hij vijf bundels met nieuw werk. En nu is er dan een lijvige bloemlezing uit zijn werk, Alleen maar later.

De bundel wordt ingeleid door Antoon Van den Braembussche, die uitgebreid ingaat op de poëzie uit beide perioden.

Net als in de architectuur zijn lijnen belangrijk zolang zij effectief zijn. Dat is precies wat (ook) de poëzie van Foqué kenmerkt. “Suggestieve poëzie,” volgens Willy Spillebeek, die vervolgt “Hij depouilleert (depouilleren = uitkoken, WvT) het woord en balt het samen tot zijn essentie.” De inleiding biedt een goed houvast om de gedichten ten volle te genieten.

In zijn gedichten zoekt Richard Foqué naar een anker om in de leegte een vrijplaats te creëren waar het gedicht een brug vormt tussen dichter en lezer:

Hier staan wij zijn wij.

Hier bezegelen wij ons lot.

Niets zal nog verdwijnen

alles kan dus vergaan.

Zo wordt de eeuwigheid ontsloten

moeten wij de sterren dragen

terwijl het licht

zijn webben weeft

en oorverdovend schittert

aan een mateloos firmament. (blz. 146)

In zijn poëzie verstaat Foqué zich met aloude thema’s als eeuwigheid en vergankelijkheid, vrijheid en determinatie. Daaraan ondergeschikt zijn menselijke relaties die steevast te laat een landschap kleuren. Zoals een huis vooral een huis is, totdat mensen het invullen met hun voorkeuren en de structuren verdwijnen achter het interieur. Pas als je alles er weer uit weg neemt, blijft de essentie over:

En aan het einde verliest de taal het woord

de tijd zijn betekenis zelfs de herinnering

dat je ooit bent geweest

uit lucht gebeiteld

in de aarde geëtst

in een wereld zonder namen.

Wat rest zijn lijnen een handvol tekens

verdwaalde stappen langs een vloedlijn

getekend straks door water gewist

door de tijd verlaten.

Verdwijn in het landschap

kras een dier in de rots.

Er is in zijn poëzie geen sprake van een terugverlangen naar een oertijd, wel van een opheffing van tijd. In zijn laatste zelfstandige bundel, Vermoeden van licht (2017), speelt Foqué met de tijd die verloren gaat, instort, op zoek gaat en zich herwint. De dichter vecht met woord en daad tegen de dreigende leegte, tegen de vallende tijd. En, inderdaad, het woord overwint:

Dichters schrijven niet, ze spreken. (blz. 181)

1) Een knipoog naar het gedicht Spreken op blz. 184 van Alleen maar later

Recensies:

Groen, purper of goud? Nee, koper

Door Wim van Til

Mijn eerste associatie met de titel van de jongste bundel van Stefan Hertmans was “Het land van Maas en Waal” het lied van Boudewijn de Groot op een tekst van Lennaert Nijgh. Maar die bleek vals. In het lied is sprake van een groene, een purp’ren en een gouden hemel, maar niet van een koperen. Wel weer van een lange stoet en een meisje dat een koperen hand toegestoken krijgt. Stefan Hertmans is echter niet zo euforisch als de tekstdichter van het lied. Zijn gedichten zijn stuk voor stuk met zorg gemaakt en vormen eerder een terracottaleger dan “een lange stoet de bergen in”. Desondanks is deze bundel een aaneenschakeling van juweeltjes die blinken in het licht van de koperen zon.

Toch gaat er ook een dreiging schuil in deze bundel: die wordt voornamelijk veroorzaakt door een van de motto’s (uit het bijbelboek Deuteronomium): “Ook zal de hemel boven uw hoofd van koper zijn en de aarde onder u van ijzer”. Deze onherbergzame, onbewoonbare wereld wordt het volk van Israël bij monde van Mozes voorgehouden als het zich afvallig gedraagt. Geen prettig vooruitzicht, maar we weten ook, dat zich het land van melk en honing opent, als het zich voegt naar de wensen van God. Die beide landschappen, desolaat enerzijds en gul anderzijds, beheersen de bundel die als één grote stoet beelden van kaft naar kaft beweegt. Tussen hoop en vrees, tussen mooi en lelijk, tussen lief en leed.

Er is een gaatje in de hemel

en de wereld vloeit erin

als modder in een putje;

[…]

maar vloeien doet het,

het enige wat ons omarmt

en draagt, doorheen

de ongeschreven nacht. (blz. 12)

Stefan Hertmans toont zich in deze bundel een geëngageerd dichter die  – ook voor zijn poëzie  – zoekt naar hoop in een verschroeiende wereld van oorlog en dreiging, van dood en verderf, van verdwijnen zonder wederkeer. Het is geen mooie wereld die hij schetst en schrijft, alles wijst op een onvermijdelijk apocalyptisch einde.

Maar steeds ontstaat na dit gedicht een volgend en gloort de hoop dat de mens (de dichter?) met zijn woorden overwint:

Een schim wordt warm naast jou

en tikt je op de schouder.

Gouden regen, Danaë in schuim,

de glitter van het leven.

Je wordt omhelsd; de zon breekt door.

Iemand ontcijferde een brandnieuw

spijkerschrift, jongens op Vespa’s gaan

achter Vestaalse meisjes aan. (blz. 110)

De dynamiek van elk gedicht is de kracht van de ketting die deze bundel is: een huid die (ver)brandt, vel wordt en schrijfpapier. De transformatie van het gedicht dat eerst werkelijkheid was (een brug die in puin geschoten wordt, een bootje dat de kust van Lesbos bereikt), inleving werd tegen de ribbenkast gedrukt

totdat het zwijgen weer kon

spreken, tegenspreken

o jij die handen hield

waar er geen waren,

en die niet trilde,

omdat ons doodgezwegen

lichaam dat niet wilde. (blz. 97)

Ten slotte is er altijd weer de Muze, het licht voor de dichter “die omhelst en dan weer pest”. Hoop dus, uiteindelijk.

Recensies:

https://meandermagazine.nl/2019/01/liesbeth-lagemaat-abri/

Recensies:

https://meandermagazine.nl/2019/03/roelof-ten-napel-het-woedeboek/

Recensies:

https://meandermagazine.nl/2019/03/toon-tellegen-glas-tussen-ons/

Recensies:

Wat doe je als je geliefde plotseling doodziek wordt, strijdend niet ten onder gaat maar wel ten koste van je relatie? De keuze om gedichten te maken, ligt niet altijd voor de hand (er zijn zoveel alternatieven: drank, drugs, zelfmedelijden, vlucht naar het buitenland), maar als die keuze gemaakt is, ontstaan ware zielenroerselen. Het gevaar van sentimentaliteit ligt op de loer en clichés staan al klaar om hun plek in te nemen. Die valkuilen tracht Alexander van Wassenaer te omzeilen, maar hij kan niet voorkomen dat er af en toe geschampt wordt. De gedichten die hij in deze bundel heeft verzameld, geven tussen de regels voldoende “verhaal” weer om zijn leven en liefde te volgen. Persoonlijk vind ik het dan spijtig dat sommige gedichten in het Engels zijn geschreven (is toch niet nodig, denk ik dan). Ook stoor ik me aan rijmdwang die onnodig veel aandacht opeist. Maar de rode draad is die van een oprechte rouwende geliefde die troost zoekt in de wereld die zijn woorden maakt.

Recensies:

“In Om mee te geven aan een engel schrijft hij [i.e. Nachoem Wijnberg] over engelen die tussen ons bewegen en meenemen wat wij opgeven of kwijt kunnen,” lees ik op de achterflap van zijn jongste bundel.

Het concept onder de bundel lijkt op een combinatie van handleiding, instructie en uiteenzetting. Er is een lyrisch “ik” dat regelmatig overgaat in een jij of hij, er wordt constant een spel met je gespeeld, zodat je niet meer weet of je nu nog steeds de lezer bent of inmiddels engel, ontkenner, begunstigde of aangever. Maar steeds zijn er die engelen, overal, in alles en bij alles betrokken. Tot op het laatst een bosneger in het gedicht opduikt en engelen zwart-wit blijken te zijn. Wijnbergs engagement komt ook in deze bundel op een vriendelijke manier de hoek om.